سردرد :

 متن کامل مطالب کتاب(در باره سردرد) :

    طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف

                با گیاهان دارویى و مواد طبیعى ؛ ص25 

           کپی مطالب ازبخش : نمایش کتاب نرم افزار

          با فوند و سایز:توهاما10/   18  صفحه
              در ادامه مطلب ........................................ 

                  سردرد :

 متن کامل مطالب کتاب(در باره سردرد):

            طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف

                با گیاهان دارویى و مواد طبیعى ؛ ص25   

           کپی مطالب ازبخش : نمایش کتاب نرم افزار

          با فوند و سایز:توهاما10/    18 صفحه
   -------------------------------------------------------------------

طب سنتى خسروى: 

درمان بیماریهاى مختلف 

با گیاهان دارویى

 و مواد طبیعى ؛ ص25

                     سردرد

سردرد اقسام مختلف دارد و هر قسمت از سر، که درد داشته باشد دلیل بر بیمارى خاصى است که همه در کتاب طب سنتى سینا شرح داده شده است لکن در این کتاب به چند مطلب اشاره مى‏شود

سردرد پیوسته یا مستمر یا غیر منقطع: هنگامى که سردرد در هر قسمتى از سر که باشد بلا انقطاع شد معمولا از حرارت است و لازم است که از داروهاى سرد مزاج و زالو و مسهل‏هاى سرد مزاج استفاده شود.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 26

نسخه:

جوانى به مطب مراجعه کرده اظهار مى‏دارد که مدت یک سال است بطور مداوم سرش درد مى‏کند و غیر از مواقعى که در عالم خواب است بقیه مواقع جلو سر و پیشانى‏اش درد دارد و در برخورد گرما به سردرد بیشتر مى‏شود. چون درد دائمى است و در گرما شدت مى‏یابد و دوره معینى هم ندارد معلوم مى‏شود که مزاج بیمار گرم است. دستور داده شد که ابتدا سه عدد زالو در جلو سر انداخته شود، گرد کافور با سرکه بمالند در محل درد، از خوردن غذاهاى گرم مزاج و ادویه‏جات و رفتن در زیر آفتاب پرهیز کنند، روز اول منضج سرد مزاج مانند گل بنفشه، عناب، سپستان، تخم کاهو، تخم گشنیز، تخم خرفه را بجوشانند یک لیوان صبح و یک لیوان عصر بخورند روز دوم و سوم مغز میوه فلوس را در آب داغ حل کرده صبح ناشتا بخورند و پرهیز غذایى آن روز را انجام دهند، چون درد شدید است و گاه براى بیمار تب عارض مى‏شود مى‏توانند گل بنفشه را پودر کرده و عصرها با قدرى شربت سکنجبین یا آب انار بخورند از روز چهارم مى‏توان از معجون اطریفل گشنیزى استفاده نمود و در غیر این صورت مى‏توان پودر گشنیز را در دهان ریخته قدرى آب از بالاى آن بخورند یا با آب میوه سرد مزاج یا آب خنک مخلوط کرده صبح و عصر میل کنند تا سردرد قطع شود بعلاوه براى این‏گونه افراد بخور سرکه یا بخور تخم گشنیز و قهوه نیز مفید بوده و انداختن زالو هم در پشت گوش افرادى که سردرد مستمر دارند مفید است و داروهاى عطسه‏آور سرد مزاج هم سردرد را تسکین مى‏دهد.

بیمار دوم- مردى به مطب مراجعه نموده و اظهار مى‏دارد که ماهى یکبار سردرد مى‏گیرد هربار که سردردش شروع مى‏شود مدت یک هفته ادامه پیدا مى‏کند و چنانچه وارد محلى شود که هواى آلوده به دود و گرد و غبار دارد سردردش شروع مى‏شود و ادکلن و عطرهاى خارجى نیز همین اثر را دارند سایر علائم و حالات بیمار بررسى شد معلوم شد که بیمار مزاجش گرم است. داروهائیکه تجویز شد و بیمار بهبودى حاصل نمود عبارتند از:

روز اول گل بنفشه تخم کاهو عناب تخم حرفه را بجوشاند و یک لیوان از آب صاف شده صبح و یک لیوان عصر بخورد.

روز دوم مغز میوه فلوس را در آب داغ حل کرده صبح ناشتا بخورند و در این روز دستورات مربوط به خوردن مسهل را رعایت کنند تقریبا پانزده گرم از فلس‏هاى داخل میوه فلوس را در حدود 5/ 1 لیوان آب داغ حل کرده میل کنند درصورتى‏که سردرد شدید شود مى‏توانند بخور سرکه یا بخور پودر گشنیز به بینى بدهند و انفیه در بینى بکشند تا بیمار عطسه کند.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 27

گاه مشاهده مى‏شود که سردردهاى دوره‏اى بین حرارت و رطوبت مزاج اشتباه مى‏شوند و سردرد علائم دو مزاج را دارد در این صورت علائم غالب را باید در نظر گرفت و اگر با داروهاى معمولى سردردهاى دوره‏اى مداوا نشوند باید به بیمار پس از مصرف منضج و مسهل مربوطه گنه‏گنه داده شود.

اقسام سردرد

سردرد گاهى مستقل و گاهى مربوط به یک بیمارى دیگر مى‏باشد مانند سردردى که هنگام سرماخوردگى عارض مى‏گردد.

سردرد انواع مختلف دارد و در مزاجهاى مختلف سردرد و محل درد فرق مى‏کند و آثار و علائم مخصوص به خود را دارد.

سردرد پیوسته یا غیر منقطع یا مستمر- سردردهائى که بطور پیوسته ادامه دارند و قطع و وصل نمى‏شوند و ممکن است روزها یا هفته‏ها ادامه داشته باشند معمولا گرم مزاج بوده و از حرارت مزاج مى‏باشند این‏گونه سردردها داراى علائم زیر مى‏باشند.

1- درد بیشتر مواقع در بالاى سر و در محل استخوان آهیانه مى‏باشد

2- سردرد گاهى با حال تهوع همراه است که در این صورت بیمار مشکل صفراوى هم دارد

3- رنگ ادرار زرد زعفرانى و یا قرمز مى‏شود

4- دهان معمولا تلخ مى‏گردد که این نیز از علائم غلبه صفرا در خون است‏

5- دهان معمولا خشک مى‏شود و این علامت حرارت مزاج است‏

6- مریض در بدن احساس حرارت مى‏کند

7- در بعضى از این افراد غلبه خون یا غلظت خون هم وجود دارد

اقسام سردرد برابر نظر ابن سینا

1- سردرد موقت- مانند سردردى که در اثر خمارى در معتادان بوجود مى‏آید که با رفع خمارى بهبود حاصل مى‏کند یا سردرد ناشى از خوردن بعضى مواد غذائى یا ترکیبات دارویى مانند سردرد ناشى از خوردن سیر و فلفل در افراد گرم مزاج.

2- سردرد پایدار- این سردرد با یک بیمارى آمده و عارض انسان شده اما پس از بهبود آن بیمارى سردرد باقى‏مانده و از بدن خارج نشده است.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 28

مثلا گاهى پس از بهبودى تب‏هاى دشوار و گرم مزاج سردرد مى‏ماند و زایل نمى‏شود این سردردها باید زودتر مداوا گردند چون ممکن است بدنبال این سردرد بیماریهائى از قبیل خواب‏آلودگى، سکته‏هاى مغزى، جنون، سستى و فرورفتن چشمها یا ثقل سامعه و یا عوارضى دیگر باقى بمانند. (این نوع سردرد در سردردهاى مستمر شرح داده شده است.

سردرد برحسب قسمتى را که از جمجمه مى‏گیرد متفاوت است و بر چند نوع مى‏باشد گاهى یک نیم از سر را مى‏گیرد که آن را صداع یک‏طرفه گویند. گاهى پشت سر را مى‏گیرد و این نوع صداع خلفى نام دارد. گاهى پیشانى را مى‏گیرد که آن را عصابه گویند. گاهى بالاى سر و در محل استخوان آهیانه را مى‏گیرد که آن را صلاع فوق رأس یا آهیانه‏اى مى‏گویند.

اما از نظر شدت و ضعف سردرد سه نوع است:

سردرد شدید، سردرد متوسط، سردرد سبک یا ضعیف.

سردرد گاهى چنان شدت پیدا مى‏کند که انسان مى‏خواهد سرش را به در و دیوار بکوبد و آرزو مى‏کند که از هوش برود تا بتواند این سردرد را تحمل کند. گاهى سردرد خفیف و تحمل آن آسان است و این سردرد هم دو حالت دارد گاهى زودگذر است و گاهى پاینده و دیرگذر مى‏باشد.

افرادى که مغز ضعیف و ناتوان دارند بیشتر دچار سردرد مى‏شوند و گاهى مغز سر بحدى حساس مى‏شود که با جزئى تحرکى چه عصبى باشد یا گوارشى یا تحریکى دیگر، مغز متأثر مى‏شود و سردرد عارض مى‏شود.

گاهى سردرد معده را هم تحت تأثیر قرار مى‏دهد و باعث تهوع و استفراغ مى‏گردد و گاه برعکس معده سر را تحت تأثیر قرار مى‏دهد و بخارات معده از طریق شریانها به سر رسیده و باعث سردرد مى‏شوند.

بعضى سردردها موسمى هستند مثلا سردردهاى سرد مزاج بیشتر در فصل پائیز و زمستان شدت مى‏یابند و سالى که داراى تابستانى خشک و کم باران و برعکس پائیزى‏تر و پرباران باشد سردردهاى سرد مزاج در این سال زیادتر خواهند بود در مقابل سردردهاى گرم مزاج در فصول گرم شدت بیشترى دارند.

عواملى که باعث سردرد مى‏شوند ممکن است عوامل خارجى باشند یا عواملى از داخل مغز را تحت تأثیر قرار داده و ایجاد سردرد نمایند. عواملى که از خارج اسباب سردرد مى‏شوند عبارتند از ضربه خوردن مغز، برخورد گرما یا سرما به جمجمه، برخورد بعضى مواد شیمیایى، تحریک حس بویایى بوسیله بعضى عطرها یا بوهاى تند و ناخوش، برخورد بعضى اشعه کیهانى یا مواد رادیو آکتیو به سر ...

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 29

عواملى که از داخل سبب سردرد مى‏شوند مانند سرد مزاج شدن مغز سر یا برعکس غلبه حرارت داخلى بر سر یعنى گرم مزاج شدن آن، گاهى تجمع بخارات در گوش یا در اطراف بینى و قسمت جلوى سر که این‏گونه سردردها با داروهاى عطسه‏آور مداوا مى‏گردند، گاهى تجمع مواد رطوبى در مغز یا پرده‏هاى مغز یا تجمع مواد صفراوى یا غلبه خون اسباب سردرد مى‏شود، گاهى پیدایش ورم یا غده در مغز یا در پرده‏هاى مغز که این غده ممکن است خوش‏خیم یا بدخیم باشد که اگر بدخیم باشد علاجش با عمل جراحى و بیرون آوردن است یا بوسیله اشعه‏اى مى‏توان سلولهاى بدخیم را سر جاى خود از بین برد ولى اگر غده خوش‏خیم باشد اگر گرم مزاج باشد ایجاد بیمارى سرسام مى‏کند که در بحث سرسام شرح داده شده است و اگر سرد مزاج باشد علائم دیگرى دارد مانند افتادن و از هوش رفتن بدون آنکه درد شدیدى در سر وجود داشته باشد، ولى اگر افتادن و از هوش رفتن با درد شدید همراه باشد معمولا غده مغزى گرم مزاج مى‏باشد، گاه سردردى که اسباب و علت آن درونى است ممکن است در اثر غلبه صفرا و مواد صفراوى باشد در این صورت علامت آن خشکى بینى، کم خوابى، عطش، زردى رنگ رخسار و زردى و تیرگى بول و گاه تلخى دهان و سرگیجه مى‏باشد.

در مقابل اگر ماده‏اى که اسباب سردرد شده سرد مزاج باشد همانطوریکه قبلا اشاره شد از روى رنگ ادرار و حجم ادرار و طعم دهان و سایر علامات سرد مزاجى مشخص مى‏شود و هنگامى که سردرد در اثر امتلاء و پرى دستگاه گوارش باشد علامت آن سنگینى سر و بى‏اشتهائى و تنبلى و خواب‏آلودگى مى‏باشد. کسى که بر اثر برخورد سرما بسرش دچار سردرد شده بهتر است که اولا مزاج خود را نرم بدارد حتى اگر با تنقیه هم شده نگذارد که در حال یبوست بماند و سر را در هواى ملایم نگهدارد که سرد نباشد لکن خیلى زیاد هم نباید سر را گرم کنند چون بافتهاى مغز که از سرما آسیب دیده‏اند اگر بسرعت گرم شوند و حرارت زیاد باشد آسیبى بزرگتر از آسیب اول خواهند دید، این افراد باید حرکات ورزشى سنگین نکنند و جنبش زیاد هم نداشته باشند، مشروبات الکلى نخورند و هرگز جایش (جایشان) سرد نباشد، در هواى اتاق بخور مرزنگوش بدهند و روغن‏هاى گرم مزاج در بینى بچکانند، اگر بیمار تب داشته باشد غذاها و داروهاى گرم مزاج باو ندهند تا تب اضافه نشود لکن اگر تب نداشته باشد مى‏توان از منضج‏هاى گرم مزاج مانند تخم کرفس، رازیانه، انسیون، ریشه شیرین بیان پوست گرفته را بجوشانند و از آب صاف شده چند نوبت به بیمار بدهند.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 30

افرادى که پس از جماع به سردرد مبتلا مى‏شوند معمولا سرد مزاج مى‏باشند و بنیه ضعیف دارند در اینان امتلاء گوارشى و بخارات معده نیز موجود است این افراد باید ابتدا به تخلیه دستگاه گوارش از مواد زائد بپردازند سپس از داروها و غذاهاى مقوى استفاده کنند، ورزش کنند و جماع کمتر کنند بخصوص در شکم گرسنه هرگز جماع نکنند.

گاه سردرد بحرانى مى‏باشد اگر در این حالت مزاج بیمار پر باشد و حال تهوع داشته باشد گاه لبهاى بیمار پرش دارند و سرگیجه و سنگینى سر احساس مى‏شود درصورتى‏که بیمار مبتلا به زخم معده نباشد داروهاى قى‏آور باید تجویز نمود مانند سکنجبین گرم کرده یا داروهاى قى‏آور دیگر تا معده بیمار تخلیه شود و سردرد ساکت گردد و لکن اگر سردرد بحرانى علت و اسباب دیگرى داشته باشد باید علت و اسباب را جستجو نمود سپس به رفع آن پرداخت. در مشارکت معده و مغز براى بوجود آمدن سردرد تجمع بخارات در معده یا در اثر تجمع اخلاط در معده یا در اثر ضعف و ناتوانى دستگاه گوارش در انجام اعمال مربوط بخود ایجاد سردرد مى‏شود در این بیماران باید مشکلات دستگاه گوارش حل شوند تا مشارکت مغز و دستگاه گوارش در بروز سردرد از بین برود و سردرد زایل گردد.

«حالات مختلف مغز در افراد»

افرادى که زیاد خوابهاى پریشان مى‏بینند داراى حرارت مغز مى‏باشند و افراد صفراوى مزاج در عالم خواب بیشتر اشیاء زردرنگ و اشیاء داراى حرارت مى‏بینند. افرادى که خواب مى‏بینند ولى پس از بیدارى خواب خود را فراموش مى‏کنند مغز سرد و رطوبى دارند و این افراد گاهى هم خوابهاى ترسناک مى‏بینند.

افراد معمولا سرحال و چابک و پرحرکت مغزشان گرم است و در مقابل افراد سست و تنبل مغز سرد و رطوبى دارند.

افرادى که رطوبات مغز آنان از حال طبیعى کمتر باشد به بیخوابى یا کم‏خوابى مبتلا مى‏گردند جوانان پر خونند و رطوبات مغزشان بیشتر مى‏باشد از این جهت پرخواب‏اند اما در افراد پیر رطوبات مغز کمتر دیده مى‏شود و به همان نسبت کم‏خواب‏تر مى‏گردند و معمولا خشکى مغز یکى از عوامل کم‏خوابى یا بیخوابى است.

هرگاه بیمار احساس تنبلى و سستى کند و چرت بزند و تمایل زیادى به خوابیدن داشته باشد و رنگش سربى رنگ شود دلیل بر آن است که مواد بلغمى در مغز او مجتمع شده و لازم است از مسهل‏هاى پاک‏کننده مغز از اخلاط بلغمى باو داده شود.

وقتى در مغز غلبه خون و حرارت هر دو باشد بیمار رنگش قرمز مى‏شود و چشمانش نیز قرمز شده و زیادتر از حال طبیعى عرق مى‏کند این افراد از برخورد باد خنک بر سر

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 31

و مالیدن داروهاى سرد مزاج و ریختن آب سرد بر سر و بوئیدن بوهاى سرد مزاج مانند بوى کافور و صندل و نیلوفر احساس آرامش و لذت مى‏کند.

این افراد از بوهاى بدى هم که رطوبى و سرد مزاج باشد مانند بوى گل و لاى احساس آرامش مى‏کنند. لکن افراد داراى مغز سرد مزاج از بوئیدن مواد نامبرده فوق احساس ناراحتى مى‏کنند.

حجم داخل جمجمه و فرم ساختمان سر و اندازه آن و طرز قرار گرفتن سلولهاى عصبى داخل مغز و استعداد این سلولها در هوش و استعدادهاى ذهنى و شعور و ادراک و احساس افراد موثر مى‏باشند.

جالینوس مى‏گوید افرادى که سر کوچک و بدترکیب دارند افرادى هستند کم استعداد، لجباز، بزدل، زودرنج و سرگردان و کم‏عقل اما افرادى که داراى جمجمه بزرگ و خوش ترکیب و گردنى کلفت و سینه‏اى گشاده و ستون فقراتى درشت و پرنخاع دارند افرادى هستند که داراى مغزى بزرگ و هوش و ادراک و احساس و حافظه بیشترى مى‏باشند. اما لازم به ذکر است که همیشه بزرگى سر دلیل بر زیادى استعداد نیست چون ممکن است این بزرگى مربوط به درشتى استخوانها و ناهماهنگى در قرار گرفتن آنها باشد.

سرسام‏

بنظر اطباء سنتى سرسام عبارتست از ورم مراکز عصبى جمجمه و این ورم مزاجش گرم است و در اثر حرارت مغز یا عواملى دیگر بوجود مى‏آید. اکثر مواقع بیمار تب مى‏کند و تب آن‏قدر بالا مى‏رود که بیمار از حال طبیعى خارج مى‏گردد و هذیان‏گوئى مى‏کند، گاهى با سردرد شدید همراه است و گاه بدون سردرد است، چهره بیمار سرخرنگ مى‏شود و چشمان او قرمز شده و از چشمها آبریزش مشاهده مى‏شود، بیمار از نور نفرت دارد. در مداواى سرسام بهتر است ابتدا از رگ قیفال که همان سیاهرگ روى ساعد است مقدارى خون گرفته شود و در غیر این صورت قسمت بالاى سر بیمار را بتراشند و در این قسمت چند زالو انداخته شود. ضمنا مقدارى گل ختمى را بجوشانند با مقدارى روغن کرچک و پودر صابون درآمیخته مایع صاف شده را مخلوط کنند و براى بیمار تنقیه بریزند، همچنین مى‏توان مقدارى برگ چغندر علوفه‏اى را جوشانده و به آب صاف شده آن مقدارى شکر سرخ اضافه نموده و براى بیمار تنقیه بریزند، چوب صندل را در عصاره گشنیز و کافور بسایند و از مایع حاصل بر سر و پیشانى بیمار بمالند، داروئى که درست شده است از بنفشه، نیلوفر آبى، شاهتره، ریشه کاسنى، تخم کاهو، عناب و سپستان از هرکدام پانزده مثقال‏[1] طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى ؛ ص32

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 32

(75 گرم) را بجوشانند صاف کنند به آب صاف شده مقدار پنجاه گرم گزنگبین اضافه کرده و 25 گرم مغز میوه فلوس را در آن حل کرده و صاف نمایند (با دست پره‏هاى سیاه داخل میوه فلوس را طورى در آب دارو حل کنند که سیاهى روى آن کلا در آب دارو حل شود) از این محلول هم مى‏توان با مقدارى روغن بادام شیرین درآمیخته و روزى دوبار براى بیمار تنقیه بریزند و مى‏توانند بصورت خوراکى هم از آن استفاده کنند ضمنا مى‏توان مقدارى سرکه و روغن بادام شیرین و مقدارى گل سرخ را بجوشانند تا سرکه بخار شود و روغن گل باقى بماند و پس از تراشیدن موهاى سر آن را گرماگرم در بالاى سر قدرى متمایل به پشت سر بگذارند و این عمل را هم چند نوبت ادامه دهند مسهل قوى براى بیمار خوب نیست اما ملیّن‏ها که فشار به روده زیاد وارد نکنند و تقریبا ملایم یا سرد مزاج باشند براى بیمارى مفیدند.

گاهى مشاهده مى‏شود که افرادى بطور ناگهانى و بلا مقدمه به بیمارى مالیخولیا یا جنون مبتلا مى‏گردند. اگر این بیمارى با تب همراه باشد همان سرسام است و باید مداواى سرسام شود و اگر بیمار تب نداشته باشد سرسام نیست و براى این‏گونه بیماران منضج و مسهل‏هائى که دستگاه گوارش را پاک مى‏کنند چند نوبت بطور یکدر میان داده شود و پس از چند روز به بیمار معجون اطریفل گشنیزى داده شود تا بیمارى بهبود یابد براى این‏گونه افراد آزمایش انگلهاى گوارشى هم لازم است و باید پزشک بررسى نماید که اینان در اثر ضربه روحى روانى باین بیمارى مبتلا نشده باشند.

یک نسخه‏

خانمى مدت بیست روز است که شبها چشم چپ و طرف چپ صورتش درد شدید مى‏گیرد و بینى طرف چپش گرفته مى‏شود و احساس گرفتگى در طرف چپ گلوى خویش هم دارد و از چشمها قدرى اشک‏ریزى مى‏شود.

این بیمارى نوعى عصابه است و مزاجش سرد است و دستگاه گوارش تقریبا از اخلاط بلغمى پر مى‏باشد. داروى زیر تجویز شد و پس از چند روز بهبودى حاصل گردید.

روز اول ریشه شیرین‏بیان، تخم کرفس، رازیانه و توکلیجه (از هرکدام ده گرم) را بجوشانند آب صاف شده را بخورند.

روز دوم سناى مکى پانزده گرم گل سرخ ده گرم را بجوشانند آب صاف‏شده را صبح ناشتا بخورند (داروى روز دوم پرهیز غذائى دارد و با این دارو نباید نان و دوغ و سرخ‏کرده و چائى در آن یک روز بخورند)

از روز سوم معجون راوند را که درست مى‏شود از ریوند چینى و رازیانه و سناى مکى که با عسل درآمیخته شده بقدر یک فندق صبح‏ها بخورند.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 33

هنگام درد رازیانه را بجوشانند پارچه‏اى را روى آب داغ آن زده گرماگرم در محل درد بگذارند.

نسخه 2

خانمى که سابقه میکرن دارد اظهار مى‏دارد که چند نوبت از حال رفته است و فشار خون او پایین مى‏افتد.

روز اول گل پونه، آویشن، تخم کرفس و توکلیجه را بجوشانند یک لیوان صبح و یک لیوان عصر بخورند.

از روز دوم روزانه پانزده گرم سولفات دو سود را در نصف لیوان آب داغ حل کرده پس از قدرى سرد شدن صبح ناشتا بخورند تا سه روز و عصرها یک قاشق غذاخورى از شربت بقراط بخورند.

از روز چهارم ببعد مقدارى مغز بادام بوداده را با قدرى کندر و زعفران پودر کرده با عسل طبیعى درآمیزند بصورت معجون درآید هفت روز بخورند و از غذاهاى مقوى مانند کبوتر و گنجشک و مرغ خانگى استفاده کنند، در صورت عدم بهبود باید از گنه‏گنه و مسهل سناى مکى استفاده کنند.

سردرد سرد مزاج‏

سردردهاى سردمزاج خود چند نوع‏اند مانند درد پیشانى (عصابه)، درد شقیقه، سر درد کلاه خودى سرد مزاج، سردردهاى دوره‏اى (غیر از سردرد یک روز در میان که مزاج گرم‏دار بقیه سردردهاى دوره‏اى مزاجشان سرد است). گاهى سردرد سرد مزاج با تجمع اخلاط بلغمى در بدن همراه است و گاه در اثر سردى مزاج مغز و یا عوامل دیگر عارض مى‏شود.

در سردردهاى سرد مزاج سرخى چشم و چهره، تلخى و خشکى دهان، درد ناحیه آهیانه، سرخى بول و سائر علائم حرارت مشاهده نمى‏شود در مداواى این سردرد هم از داروهاى ضمادى و هم از داروهاى خوراکى و بویائى و عطسه‏آور و غیره استفاده مى‏شود، داروهاى ضمادى که به سر مالیده مى‏شوند باید گرم مزاج باشند مانند شیرابه یا جوشانده فرفیون، جوشانده خردل، آب مرزنگوش، روغن فلفل، روغن زعفران گند بیدستر (بیضه سگ آبى)، جوشانده عاقرقرحا و غیره ...

براى تنقیه مى‏توان از داروهائى مانند جوشانده مرزنگوش مخلوط با روغن کرچک یا داروهاى دیگر گرم مزاج استفاده نمود.

از بوئیدنى‏ها داروهاى مقوى اعصاب و گرم‏کننده مانند مفرى و سیاه‏دانه پودر کرده مى‏توان استفاده نمود. ضمنا داروهاى عطسه‏آور براى این افراد بسیار مفیدند مانند

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 34

کشیدن پودر کندش در بینى که پس از انجام عطسه بتعداد کافى بخارات از سر خارج مى‏شود و سردرد تسکین یا تقلیل مى‏یابد.

بعنوان خوراکى ابتدا منضج و مسهل گرم مزاج به بیمار مى‏دهند و اگر شکم بیمار روان باشد نیازى به مسهل نیست و تنها از منضج‏هاى گرم مزاج باید استفاده کرد، مانند انسیون، بادرنجبویه، پرسیاوشان، عاقرقرحا، افسنطین، مرزنجوش، اسطو خودوس و غیره که مجموع یا چند تا از گیاهان را انتخاب و بجوشانند و روزى یک لیوان افراد بالغ از آب صاف‏شده دارو بخورند و مدتى ادامه دهند و اگر در بدن خلطى هست آن را از بدن بیرون نمایند.

یکى از داروهاى بسیار مفید براى سردردهاى سرد مزاج گنه‏گنه یا اکسید دوکینین مى‏باشد براى مصرف این دارو باید ابتدا منضج و مسهل به بیمار بدهند تا بدن پاک گردد سپس دو روز یا سه روز صبح ناشتا هر روز مقدار پانصد میلیگرم گنه‏گنه را در کپسول کرده میل کنند.

افرادى که به سردردهاى سردمزاج مبتلا مى‏باشند باید از خوردن غذاى رطوبى و سرد مزاج خوددارى کنند، از روى بى‏میلى آب یا غذا نخورند ترشى‏جات و غذاهائى که براى افراد میکرنى مضرند براى این‏گونه بیماران هم زیان‏آورند و در مقابل ورزش براى آنان بسیار نافع است.

سردرد شقیقه‏اى‏

این سردرد اکثرا در ناحیه شقیقه بوجود مى‏آید سردرد شقیقه اکثرا نوبتى است و گاهى هم پیوسته مى‏باشد و معمولا اسباب این سردرد اخلاط است درد گاهى بحدى مى‏رسد که بیمار طاقت دست زدن به محل درد را ندارد.

در این بیمارى ابتدا باید مشخص شود خلطى که اسباب سردرد شده گرم است یا سرد. معمولا دردهاى شقیقه‏اى نوبتى یا قطع و وصل شونده سرد مزاج‏اند اما اگر پیوسته و مستمر باشند و یکسره درد وجود داشته باشد و قطع و وصل نشود مزاج آن گرم است و این درد مداواى دردهاى مستمر را دارا مى‏باشد.

اگر سردرد نوبتى باشد بهتر است قبل از هر چیز بدن تنقیه شود و اخلاطى که سبب بروز سردرد مى‏شود از بدن خارج گردند. مداواى درد شقیقه غیر مستمر تقریبا مشابه مداواى سردردهاى سرد مزاج مى‏باشد.

گاهى درد شقیقه جزء دردهاى عصبى یا میکرنى مى‏باشد در این صورت باید علاج آن درد شود تا درد شقیقه هم به تبع آن قطع شود. از داروهاى خوراکى منضج و مسهل‏هاى گرم مزاج براى آنان که درد مستمر ندارند لازم است همچنین از داروهاى ضمادى‏

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 35

براى درد شقیقه یکى روغن قسط است که بدستور زیر درست مى‏شود.

(در جوامع بشرى هرچه زندگى ماشینى بیشتر گردد این نوع سردرد نیز افراد بیشترى را مى‏گیرد. سردرد میکرنى سرد مزاج است.)

قسط صد گرم، سلیخه (پوست ضخیم دارچین) و فلفل سیاه و عاقرقرحا و فرفیون از هرکدام چهل و پنج گرم، جند بیدستر پنجاه گرم مجموع را قدرى بکوبند و با قدرى آب بجوشانند تا تقریبا نصف آب بخار شود و نصف دیگر باقى بماند صاف کنند و به آب صاف شده حدود دو کیلوگرم روغن زیتون یا روغن کنجد اضافه نمایند و مجددا بجوشانند تا آب بخار شود و روغن باقى بماند، روغن حاصل را روغن قسط گویند این روغن براى ضماد در محل درد شقیقه و یا عصابه و سردردهاى سرد مزاج مفید است یوسفى در کتاب خود نوشته‏اند افرادى که درد شقیقه دارند مى‏توانند مقدارى صمغ عربى و تریاک و زعفران را بکوبند پودر شود از پودر حاصل با گلاب خمیر کنند و بر شقیقه یا پیشانى بگذارند. (صمغ عربى پنج گرم تریاک 5/ 2 گرم و زعفران یک گرم) یکى از داروهاى خوراکى که براى سردردهاى سرد مزاج و درد شقیقه مفید است خوردن جوشانده مرزنجوش و مومیاى مکى اصل مى‏باشد بدین طریق که مقدارى مرزنجوش را بجوشانند و چند روز یک حبه مومیائى را با مقدارى از جوشانده مرزنگوش بخورند و مدتى ادامه دهند.

در بعضى از سردردهاى میکرنى و سرد مزاج که بیشتر پشت گردن را مى‏گیرد اگر مقدارى زیره را بکوبند و با تخم مرغى که آب‏پز و سفت درست کرده‏اند مخلوط کرده و مجددا با روغن حیوانى سرخ کنند و گرماگرم در پارچه‏اى ریخته و روى محل درد پشت گردن بگذارند در تسکین درد اثر قابل توجهى دارد.

میکرن‏

میکرن نوعى سردرد است که در بعضى خانواده‏ها موجود است و بیشتر خانمها بآن مبتلا مى‏شوند و مردان کمتر به میکرن مبتلا مى‏شوند بلکه بیمارى مردان معمولا شبه میکرن مى‏باشد.

در این بیماران قبل از آنکه سردرد عارض گردد چشمها قدرى تار مى‏شوند، گاهى نقطه‏هاى نورانى در جلو چشم مشاهده مى‏شوند، سستى و سنگینى در دست و پاها پیدا مى‏شود، گاهى حال تهوع و استفراغ به بیمار دست مى‏دهد و بدن قدرى سست مى‏گردد این علامات حدود نیم ساعت طول مى‏کشند بعد سردرد پیدا مى‏شود، در بعضى افرادى که میکرن شدید دارند گاهى اختلال در سخن گفتن آنان پیدا مى‏شود این سردرد گاهى یک طرف و گاهى دو طرف و گاهى شقیقه‏ها را مى‏گیرد گاهى هم‏

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 36

یک نوبت طرف راست و یک نوبت طرف چپ سر را مى‏گیرد. در جوامع بشرى هرچه زندگى ماشینى بیشتر گردد این نوع سردرد نیز افراد بیشترى را مى‏گیرد. سردرد میکرنى سرد مزاج است.

در این افراد اگر بار زبان داشته باشند دلیل بر پرى دستگاه گوارش آنان از اخلاط بلغمى است و باید با منضج و مسهل‏هاى گرم مزاج بار زبان آنان از بین برود. پزشکان سنتى معتقدند که سردرد میکرنى سردردى است عصبى گوارشى یعنى با هماهنگى دستگاه عصبى و دستگاه گوارشى بوجود مى‏آید در این افراد اگر دستگاه گوارش ناراحت شود سردرد عارض مى‏شود و اگر دستگاه عصبى ناراحت شود باز سبب عود کردن سردرد میکرنى خواهد شد لذا بر این بیماران است که هم دستگاه گوارش خود را سالم نگهدارند. هم دستگاه عصبى را مثلا هرگاه این افراد در خوردن ترشى‏جات زیاده‏روى کنند یا غذاهائى که ذیلا نامبرده مى‏شوند زیاد بخورند سردرد آنان عود مى‏کند همچنین زمانى که دستگاه عصبى آنان ناراحت گردد سردرد عود خواهد کرد بعلاوه هر کار فکرى عصبى یا جسمى که براى فرد خسته‏کننده باشد سردرد را ظاهر مى‏سازد.

براى مداواى این سردرد بهتر است دو سه روز بیمار منضج و مسهل‏هاى پاک‏کننده بدن از اخلاط بخورد و دو یا سه روز متوالى هم بدنبال منضج و مسهل گنه‏گنه را صبح ناشتا مقدار نیم گرم (یا 500 میلیگرم) میل نمایند و پس از اتمام گنه گنه از معاجین و شربتهاى تقویت‏کننده دستگاه عصبى و دستگاه گوارشى مدتى استفاده کنند، ورزش و گردش و تفریح نمایند و از غذاهاى نامبرده زیر حتى المقدور استفاده نشود.

پیاز خام، باقلا، وانیل، قهوه، آش، ترید، سوپ جو، مرکبات ترش و نارس، فلفل، بادمجان، شیر، غذاها و داروهاى پائین‏آورنده فشار خون در افرادى که فشار پائین یا متوسط دارند، زیاده‏روى در غذا خوردن، نوشیدن آب از روى بى‏میلى، ترشى‏جات، خوردن غذا از روى بى‏میلى، خوردن غذا در بین دو نوبت غذا، چائى، مشروبات الکلى. یکى از داروهائیکه براى سردردهاى سرد مزاج مفید است روغن قسط است که در بحث روغن‏ها نحوه ساختن آن شرح داده شده است.

سبات سهرى یا خواب در بیدارى‏

گاه در اثر تجمع مواد صفراوى یا بلغمى یا هر دو آنها در مراکز عصبى نزدیک به مرکز خواب حالت خواب‏آلودگى مخصوصى به انسان دست مى‏دهد که اصطلاحا آن را سهر یا سبات سهرى یا خواب در بیدارى گفته‏اند.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 37

هنگامى که اخلاط بلغمى بر مرکز خواب غلبه داشته باشند، سنگینى سر. خواب آلودگى، سنگینى خواب، تنبلى، روى هم افتادن پلکها، کندى در عمل تکلم و پاسخ گفتن به سوالات به بیمار دست مى‏دهد.

هنگامى که غلبه مواد صفراوى بر این مرکز عامل بیمارى باشد علامت آن بیخوابى، پریشان‏گوئى، چشم بجائى دوختن (مانند بیماران صرعى)، زردى بول و بعضى آثار غلبه صفرا مى‏باشد، این بیمار خوابش گران نیست وقتى صدایش بزنند زود بیدار مى‏شود و به صدا پاسخ مى‏دهد. این افراد گاهى چشمهایشان باز مى‏ماند و حتى پلکهاى خود را هم حرکت نمى‏دهند.

گاهى بیمارى سبات سهرى در اثر پیدایش ورم در مرکز خواب یا قسمتهائى از مغز که مجاور مرکز خواب است روى مى‏دهد که در این حالت مداواى بیمار مداواى ورم است و اگر ورم بدخیم باشد یا خوش‏خیم باید بررسى شود اگر ورم بدخیم باشد با عمل جراحى باید غده را از مغز بیرون آورند و چنانچه خوش‏خیم باشد اگر با دارو ورم تحلیل نرود آن را هم باید جراحى نمایند.

امّا در دو حالت اول که ورمى در مغز وجود ندارد اگر مواد غالب بر مرکز خواب بلغمى باشد با مسهل‏هاى دفع‏کننده اخلاط بلغمى و اگر صفراوى باشد با مسهل‏هاى دفع‏کننده اخلاط صفراوى باید بیمار را مداوا نمود.

لازم به ذکر است که بیمارى سبات سهرى با بیمارى صرع فرق دارد، بیمارى صرع علامات مخصوص به خود دارد و با تهیه نوارهاى مغزى وجود آن مشخص مى‏شود و هنگامى که صرع بیمار را مى‏گیرد حواس ظاهرى او بطور موقت زایل مى‏شود و با محیط اطراف خود کاملا قطع رابطه مى‏کند و علائم دیگرى مانند کج شدن دست و پا و تکانهاى صرعى و غیره در او هست که با حالت خواب‏آلودگى فرق دارد.

بیمارى سبات سهرى بیشتر در افرادى مشاهده مى‏شود که زیاد مى‏خورند، زیاد مى‏نوشند، از مواد افیونى و مشروبات الکلى استفاده مى‏کنند و تحرک کمترى دارند.

بیمارى سبات با سکته هم فرق دارد چون در سبات بیمار صدا را مى‏شنود و مى‏تواند از خواب بیدار شود و به گفته‏ها پاسخ دهد درصورتى‏که در سکته کامل نه حسى موجود است و نه حرکتى و مرکز آن هم قسمت دیگرى از مغز است که آسیب دیده است.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 38

بین افرادى که در حال سبات هستند و افرادى که در اثر ضعف و ناتوانى قلب غش کرده‏اند تفاوتهائى موجود است مثلا نبض سباتى نیرومند است و مانند نبض کسى است که در عالم خواب است و حال آنکه نبض کسى که غش کرده است ضعیف است، غش کردن بتدریج عارض مى‏شود، رنگ بیمار زرد است و شبیه به رنگ مردگان مى‏شود و دست و پایش سرد مى‏گردد و بینى او کشیده و لاغر مى‏گردد درصورتى‏که این علائم در سبات سحرى وجود ندارند.

«بیخوابى (قلة النوم) یا کم‏خوابى»

بیخوابى یا کم‏خوابى به حالتى گفته مى‏شود که زمان بیدار ماندن انسان بیشتر از اندازه طبیعى باشد و این حالت شدت و ضعف دارد و گاه بحدى شدت پیدا مى‏کند که دیگر شخص نمى‏تواند بخواب رود و بیدارى بحد اکثر خود مى‏رسد.

عوامل زیادى مى‏توانند اسباب بیخوابى یا کم‏خوابى شوند:

1- حرارت و خشکى مراکز عصبى بخصوص خشکى در پرده‏هاى مغز سبب کم خوابى یا بیخوابى مى‏شود. در این حالت باید با داروها و غذاهاى رطوبى و سرد مزاج مانند تخم کاهو، تخم خشخاش، تخم حرفه، گل بنفشه، عناب، سپستان و امثال اینها مى‏توان بیمار را مداوا نمود. و اگر از مغز میوه فلوس هم استفاده شود براى این افراد مفید است.

2- ضعف و سستى مخصوصى که در مراکز عصبى بوجود مى‏آید گاه مى‏تواند سبب کم‏خوابى یا بیخوابى شود. در این حالت باید از داروها و غذاهائى که مرکز اعصاب را تقویت مى‏کنند استفاده نمود.

3- درد شدیدى که در بعضى اعضاء و اندامهاى بدن پیدا مى‏شود مى‏تواند مانع خواب گردد. در این حالت باید نسبت به تسکین درد اقدام شود ضمنا مى‏توان از مواد مسکن و مخدر هم استفاده نمود.

4- گاه پرى معده از غذا یا از اخلاط و بخارات مانع خواب مى‏شود. این افراد مقدارى در رختخواب غلط (قلت) مى‏خورند هنگامى که مشکل معده آنها نقصان حاصل کنند بخواب مى‏روند و صبح که برمیخیزند خسته و خمود و خواب‏آلود مى‏باشند. در این افراد باید اولا نسبت به تخلیه معده و روده اقدام شود در ثانى باید شبها غذاهاى سنگین و دیر هضم نخورند.

5- بعضى افراد نسبت به نور محیط خواب حساسیت دارند و نور اتاق مانع خواب آنان مى‏شود. اینان بهتر است در جاى تاریک بخوابند.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 39

7- بعضى مواد غذائى و یا داروئى مانند داروهاى ضد احتقان خواب را کم مى‏کنند و یا در عالم خواب سبب خوابهاى آشفته و پریشان مى‏گردند مثلا قهوه کم‏کننده خواب و باقلا سبب خوابهاى آشفته در انسان مى‏گردد.

8- گاه وجود غده‏هائى در مغز مرکز خواب را تحت تأثیر قرار داده و مانع خواب طبیعى مى‏شوند در این صورت مداواى غده مغزى یا عمل جراحى خواب را به حال طبیعى برمیگرداند.

9- مصرف مشروبات الکلى روى مراکز عصبى اثر گذاشته که گاه این اثر موقت و گاه بصورت بیخوابى مستمر و مزمن درمى‏آید.

10- گاه کم و زیاد شدن بعضى هورمونهاى غدد داخلى سبب کم‏خوابى یا بیخوابى مى‏شود که در این صورت لازم است به پزشک هورمن‏شناس مراجعه شود

سرگیجه‏

سرگیجه حالتى است که بیمار احساس عدم تعادل بصورت چرخشى مى‏کند.

هنگامى که سرگیجه افزایش پیدا مى‏کند بیمار خیال مى‏کند که هر چیزى بدور او مى‏چرخد، احساس مى‏کند که سر و سینه‏اش مى‏چرخند، چون شدیدتر شود نمى‏تواند ثابت و پابرجا بماند و بزمین مى‏افتد و حالتى که به او دست مى‏دهد مانند حالت کسى است که مقدارى بدور خود چرخیده باشد.

هنگامى که افراد سالم بدور خود مى‏چرخند و یا آنان را مى‏چرخانند به تبع چرخش بدن مایعات داخل مغز هم بچرخش درمى‏آیند وقتى انسان از چرخش باز مى‏ایستد هنوز مایعات مرکز تعادل و داخل مغز از چرخش بازنایستاده و انسان هنوز احساس چرخش مى‏کند. گاهى سرگیجه چنان زیاد مى‏شود که بیمار به زمین مى‏خورد در این حالت ممکن است افراد عادى سرگیجه را با بیمارى صرع اشتباه بگیرند. امّا باید دانست که سرگیجه انسان را به تأنى به زمین مى‏اندازد و بیمار مدتى مى‏ماند بعد به زمین مى‏افتد درصورتى‏که صرع یا تشنج دفعه یا یکباره و بدون تأمل و تأنى شخص را بزمین مى‏زند.

شخصى که با سرگیجه بزمین خورده معمولا صدا مى‏شنود و هنگامى که از زمین برمیخیزد تلوتلو مى‏خورد و مجددا ممکن است بزمین بخورد و آثار سرگیجه از بدنش بیرون نرفته است درصورتى‏که در بیمارى صرع وقتى بیمار به هوش مى‏آید آثار خستگى در او هست ولى آثار سرگیجه در او نیست.

گاهى نگاه کردن به اشیائى که در حال دوران مى‏باشند از طریق حس بینائى در مراکز عصبى اثر مى‏گذارد و شخص را دچار سرگیجه مى‏کند در این موقع شخص باید

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 40

هرچه زودتر از شیئى که بدور خود مى‏چرخد چشم بردارد و بآن نگاه نکند.

مداواى سرگیجه‏

بیشتر سرگیجه‏ها از پرى معده با مزاج صفراوى عارض مى‏شوند و ندرتا سرگیجه‏اى هست که مربوط به گوش یا ضایعات مغزى باشد اما متأسفانه پزشکان زمان حاضر چون آگاهى از اسباب سرگیجه‏ها ندارند بیمار سرگیجه‏اى را سرگردان مى‏کنند گاه از گوش او عکس‏بردارى مى‏کنند گاه از سرش اسکن مى‏گیرند آزمایشهاى خون و ادرار و مدفوع مى‏دهند تا بخواهند علت سرگیجه را بشناسند مدتى از وقت بیمار تلف شده و سرمایه‏اى هم از دست رفته است براى مداواى این‏گونه سرگیجه‏ها لازم است به بیمار روز اول و دوم منضج و مسهل بدهند تا دستگاه گوارش و کیسه صفراى او تخلیه گردد اگر آثار صفرا مشاهده شود مانند زردى زعفرانى رنگ بول، تلخى دهان به سرگیجه اضافه گردد باید داروهاى رقیق‏کننده و تخلیه‏کننده صفرا و کیسه صفرا تجویز گردد که مى‏توان همراه منضج و مسهل تجویز نمود یا از روز سوم به بعد داروى مدر صفراوى را که تشکیل شده از هلیله زرد، گل بنفشه، تخم کاهو، تخم شنبلیله و غیره بجوشانند روزى یک لیوان تا 4 روز صبح ناشتا بخورند معمولا سرگیجه بهبود مى‏یابد و اگر کاملا دفع نشده باشد باید دارو را ادامه دهند.

اگر سرگیجه از ضعف و کم‏خونى باشد باید از داروهاى تقویت‏کننده و خون‏ساز استفاده شود مانند شربت بقراط و داروهائى نظیر آن، در این حالت هم بهتر است ابتدا یک منضج ملین به بیمار داده شود و سپس از داروهاى خون‏ساز و تقویت‏کننده تجویز گردد.

اگر شخصى را چرخانیده باشند یا روى وسیله‏اى که بدور خود مى‏چرخد سوار شده باشد بمحض پیدایش سرگیجه باید او را متوقف کنند و در هنگام توقف باید سر یا همه بدن خود را در خلاف جهتى که او را بچرخش درآورده‏اند بچرخانند تا مایعات درون مغز مسیر گردش خود را عوض کنند و سرگیجه زایل گردد.

اگر سرگیجه در اثر خستگى زیاد باشد با استراحت بهبودى حاصل مى‏شود. اگر سرگیجه در اثر مصرف داروهاى شیمیایى مانند داروهاى ضد تشنج یا داروهاى خواب‏آور و آرام‏بخش یا مشروبات الکلى باشد باید فورا نسبت به قطع این داروها یا داروهاى جایگزین اقدام گردد.

اگر سرگیجه مربوط به فشار بالاى داخل جمجمه باشد مى‏توان با مصرف دارو فشار داخل جمجمه را پائین آورد براى این افراد و افرادى که از غلبه خون سرگیجه دارند انداختن زالو در پشت گوش یا اطراف سر مفید مى‏باشد.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 41

گاهى مسموم شدن بوسیله جانوران زهرى سبب سرگیجه مى‏شود که اگر سم خطرناک باشد فورا باید نسبت به تزریق سرم ضد سم مربوط اقدام شود و اگر قابل توجه نباشد پس از دفع سم از راه ادرار سرگیجه خود مرتفع مى‏گردد.

اگر سرگیجه در اثر بالا رفتن مقدار چربى خون باشد با خوردن چند منضج و مسهل مرتفع مى‏گردد.

در بعضى از بیماران مشاهده مى‏شود که در هنگام ایستادن و نشستن سرگیجه‏اى وجود ندارد امّا هنگامى که دراز مى‏کشند دچار سرگیجه مى‏شوند و احساس مى‏کنند که همه چیز در حال چرخیدن است این افراد معمولا مزاجشان گرم و دستگاه گوارش آنان پر است لازم است دو سه روز منضج و مسهل سرد بخورند مانند تخم کاهو تخم خیار تخم خرفه گل بنفشه تخم گشنیز عناب و غیره بعنوان نرم‏کننده مزاج و آماده شدن براى داروى اصلى و کم‏کننده شدت بیمارى که این داروها را منضج گفته‏اند و سپس اقدام به خوردن مسهل کنند مانند مسهل فلوس یا هلیله زرد تا دستگاه گوارش از اخلاط بلغمى گرم مزاج و مواد صفراوى پاک گردد و از غذاهاى گرم و صفراوى هم پرهیز نمایند.

بطور کلى هر مرضى که با سرگیجه و تلخى دهان و خشکى دهان همراه باشد از صفرا و حرارت است و اگر سرخى با زعفرانى رنگ شدن ادرار بر علائم فوق اضافه شود این مطلب بیشتر تأیید مى‏گردد.

نسخه- زن سى ساله‏اى بمطب مراجعه کرده و اظهار مى‏دارند از سه ماه قبل تا زمان حاضر چند بار تعادل خود را از دست داده و بزمین افتاده و به پزشکان متعدد مراجعه نموده و آزمایش‏ها نموده‏اند بیمارى او را تشخیص نداده‏اند تنها گفته شده بیمارى او لابیرنتیت مى‏باشد و جهت انجام جراحى عمل گوش درونى او را به تهران هدایت کرده‏اند لکن بیمار نپذیرفته و به پزشک سنتى مراجعه نموده است پس از بررسى معلوم شد که بیمارى او با آثار و علائمى که ذکر مى‏کنند دوار و سدر است که نوعى سرگیجه مى‏باشد که چون شدت مى‏یابد بیمار تعادل خود را از دست مى‏دهد و بزمین مى‏خورد به این بیمار چند روز منضج و مسهل‏هاى صفراوى داده شد و بدن او از اخلاط صفراوى پاک گردید و پس از چند روز پودر تخم گشنیز را دستور داده شد که با آب انار بخورند و مدت یک هفته ادامه دهند حد اکثر ظرف مدت ده روز کاملا سرگیجه و عدم تعادل ایشان بهبودى حاصل نمود و به سر زندگى خویش بازگشت.

گاه اتفاق مى‏افتد که هیچ‏یک از علائم ایجادکننده سرگیجه در بیمار مشاهده نمى‏شود و اثرى از اقسام مختلف سرگیجه را پزشک معالج نمى‏یابد در این صورت لازم است بیمار را به چشم پزشک هدایت کنیم ممکن است با استفاده از عینک‏

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 42

مخصوص سرگیجه او مرتفع گردد. این حالت نسبت به بقیه سرگیجه‏ها تعدادش اندک است.

بعضى مواقع سرگیجه با سردردهاى گرم مزاج و شدید همراه است در این صورت اگر ناراحتى‏هاى گوشى هم وجود داشته باشد یا نداشته باشد باید همراه با داروهاى ضد صفرا و حرارت چند عدد زالو در پشت گوش بیمار انداخته شود.

نسخه‏

جوانى به مطب مراجعه کرده و اظهار مى‏دارند که چند ماه است که خواب‏آلوده شده‏اند همه را میل دارند که بخوابند و مختصر درد خفیف استخوانها هم در ایشان موجود است، در بدن احساس سنگینى مى‏کند. حاجى آقا دکتر سید احمد على بیمارى ایشان را از پرى دستگاه گوارش از اخلاط بلغمى دانستند و به نامبرده منضج و مسهل‏هاى گرم مزاج دادند چند نوبت مصرف شد بعلاوه فرمودند که نامبرده صبحها بهتر است یک فنجان قهوه را با یک قاشق مرباخورى عسل مخلوط کرده بخورند تا بتدریج رطوبات مغز ایشان تقلیل یافته و بحال طبیعى برگردند.

کم‏خوابى با دیدن خوابهاى آشفته:

بعضى افراد ضمن داشتن بیمارى کم‏خوابى زمانى که بخواب مى‏روند خوابهاى آشفته مى‏بینند و خواب براى آنان آزاردهنده مى‏گردد بنظر اطباء سنتى این افراد داراى مزاج صفراوى مى‏باشند لازم است از داروهاى مدر صفراوى مانند فلوس، هلیله زرد، هلیله سیاه، تخم کاهو، تخم شنبلیله و غیره استفاده شود و پس از تخلیه بدن از مواد صفراوى بهتر است تخم گشنیز را پودر کرده روزى یک مثقال با قدرى شربت سکنجبین یا شربت رب انار یا آب انار بخورند تا بدن از مواد صفراوى بکلى پاک گردد بعلاوه از خوردن غذاهاى سرخ‏کرده و مواد غذائى زیاد چرب و نمک و ادویه‏جات پرهیز کنند.

نسخه‏

مردى به مطب مراجعه کرده اظهار مى‏دارند که هشت سال است به بیخوابى مبتلا شده و شبى یک ساعت بیشتر بخواب نمى‏رود. حاجى آقا داروهاى زیر را براى ایشان تجویز فرمودند:

تخم کاهو، تخم گشنیز، تخم ختمى، شاهتره، بنفشه و تخم سبز خیار از هر کدام ده گرم را گرفته بجوشانند روز اول یک لیوان صبح و یک لیوان عصر بخورند و اگر از دارو اضافه بماند روز دوم عصر بخورند.[2]

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى ؛ ص43

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 43

روز دوم مقدار 4 مثقال یا 20 گرم از مغز میوه فلوس را در آب داغ حل کرده پس از صاف کردن صبح ناشتا بخورند و از روز سوم صبح‏ها مقدارى پودر تخم گشنیز را با قدرى آب انار یا شربت رب انار بخورند، ضمنا از داروهاى عطسه‏آور سرد مزاج مانند پودر گل بنفشه را در بینى بکشند تا عطسه کنند.

از مواد تحریک‏کننده و غذاهاى گرم و خشک پرهیز نمایند و چائى غلیظ، قهوه نوشابه‏هائى که در ساختن آنها قهوه یا کاکائو بکار رفته براى آنان مضر است و روغن خشخاش در بینى بچکانند. درصورتى‏که بیخوابى ادامه پیدا کند و با داروهاى فوق مداوا نگردد لازم است که گل شقایق را بجوشانند شبى نصف لیوان از آب صاف شده بخورند تا از رنج بیخوابى در امان باشند.

نسخه‏

مردى از گلپایگان به مطب حاجى آقا مراجعه کردند و فرمودند که مدت سى سال است به بیخوابى شدید مبتلا شده در بدنش احساس حرارت زیاد مى‏کند، سردرد شدید دارد، میل به غذا ندارد، بیقرار است و اضطراب و دل هوله دارد. حاجى آقا فرمودند که بیمارى ایشان از روز اول در اثر صفرا و حرارت بوده و پرده‏هاى مغز ایشان به خشکى مبتلا شده لازم است داروهائى تجویز شود تا صفراى خون نقصان یابد و حرارت زیاد بدن فروکش کند.

گل بنفشه، تخم حرفه، عناب، تخم کاهو، تخم سبز خیار و تخم گشنیز از هر کدام حدود بیست گرم را گرفته بجوشانند روز اول یک لیوان صبح و یک لیوان عصر بخورند بقیه دارو را بجوشانند روزى یک لیوان از روز دوم عصرها بخورند. مغز میوه فلوس را در آب داغ حل کنند و روزى حدود 20 گرم را حل کنند صاف نمایند و صبح ناشتا بخورند و روزهائى که این دارو را مى‏خورند بهتر است که تا عصر نان و چائى و دوغ نخورند و دستور غذائى مسهل خورنده را رعایت نمایند حاجى آقا دستور دادند که از غذاهاى گرم مزاج و سرخ‏کرده‏ها و ادویه و غذاهاى شور پرهیز نمایند. پس از چند روزى که مراجعه کردند حدود هشتاد درصد بیمارى ایشان بهبودى حاصل کرده بود.

حاجى‏ها مجددا منضج و مسهل‏هاى سرد مزاج و معاجین سرد مزاج مانند معجون اطرفیل گشنیزى تجویز فرمودند که با آب انار یا شربت رب انار بخورند و از حب بنفشه هم استفاده کنند ظرف مدت ده روز بیمارى سى ساله بهبودى حاصل نمود.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 44

افراد کم‏خواب بهتر است نکات زیر را رعایت نمایند

1- از خوردن غذاهاى گرم و خشک‏کننده که پرده‏هاى مغز را خشک مى‏کنند بپرهیزند.

2- از کشیدن سیگار و مواد مخدر خوددارى کنند.

3- شب‏ها غذاهاى دیرهضم نخورند.

4- اگر کم‏خوابى آنان از ضعف باشد گرسنه نخوابند

5- افکار خود را سالم و بدون اضطراب نگهدارند و اگر کم‏خوابى آنان از فکر و خیال زندگى است بهتر است از این افکار بیهوده فاصله بگیرند.

6- سعى کنند روزها نخوابند ولى چنانچه کار سنگین و خستگى جسمى زیاد داشته باشند مى‏توانند قبل از ظهر بخوابند.

7- از مواد غذائى که داراى تئین یا کافئین و امثالهم مى‏باشند بخصوص بعد از ظهرها استفاده نکنند.

8- برنامه ورزشى داشته باشند و سعى کنند ورزشهائى متناسب با سن و بنیه خود انجام دهند.

9- شبها قبل از رفتن برختخواب اگر فصل زمستان باشد دوش آب گرم بگیرند و اگر فصل تابستان باشد دوش آب سرد بگیرند.

10- علت و اسباب بیخوابى خود را شناسائى کنند و بطور علمى با آن برخورد نمایند

11- گاه مشاهده مى‏شود که افرادى با اراده خود و با فشار و زحمت کم‏خوابى مى‏کنند و ادامه مى‏دهند و این امر بتدریج بصورت عادت درمى‏آید و شخص نسبت به سایر افراد کم‏خواب‏تر مى‏گردد.

12- گاهى ضعف و گرسنگى سبب بیخوابى مى‏شود این افراد در ابتداى ورود به رختخواب معمولا بحال طبیعى بخواب مى‏روند لکن در نیمه‏هاى شب ضعف و گرسنگى آنان را از خواب بیدار مى‏کند و بتجربه دیده شده این افراد پس از خوردن چیزى مجددا بخواب طبیعى خود ادامه مى‏دهند.

مالیخولیا

در این بیمارى فکر از حال طبیعى خارج مى‏شود و افکار و پندارهاى بیهوده جاى افکار طبیعى و سالم را مى‏گیرند. این بیمارى مربوط به مغز است و اقسام مختلف دارد و در بعضى فصلها مانند فصل بهار و پائیز شدت مى‏یابد و در بعضى فصلها مانند زمستان تخفیف مى‏یابد. گاه بیمارى مالیخولیا شدت پیدا مى‏کند و با ترس و

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 45

وحشت همراه است. بتجربه دیده شده افرادى که سفیدپوست و چاق مى‏باشند کمتر به این بیمارى مبتلا مى‏شوند در مقابل افراد گندم‏گون، سیه‏چرده و لاغراندام و بخصوص آنان که موهاى زیاد و پرپشت بر سینه دارند و افرادى که لبهاى ستبر دارند آمادگى بیشترى براى ابتلا به بیمارى مالیخولیا دارا مى‏باشند ضمنا در بعضى از خانواده‏ها آمادگى بیشتر براى ابتلا به این بیمارى مشاهده مى‏شود.

بیمارى مالیخولیا در مردان بیشتر است تا در زنان امّا وقتى زنان بدان مبتلا مى‏شوند مداواى آنان مشکل‏تر مى‏باشد.

افرادى که آمادگى براى مبتلا شدن به مالیخولیا دارند چنانچه تحت فشارهاى زندگى و عوامل دیگرى مانند ترس و وحشت، گرفتاریهاى روحى و برخورد با امورى که از عهده انجام آن برنمى‏آیند، بیخوابى زیاد، و عوامل ناخوش‏آیند دیگر قرار گیرند بیمارى مالیخولیا در آنان ظاهر خواهد شد، گاهى ورم معده و ناراحتى‏هاى گوارشى سبب بروز مالیخولیا خواهند شد.

بیمارى مالیخولیا ابتدا با خروج فکر از راه طبیعى و افکار و پندارهاى بد شروع مى‏شود، زودرنجى و گوشه‏گیرى بدنبال مى‏آید از میان حرکات و گفتارهاى مردم نکاتى را برمى‏چینند که معنى و مفهوم بد داشته باشد. بتدریج اندوه و نفرت وجود او را فرامیگیرد، بسیار فکر مى‏کند، از مردم مى‏برد، گاهى مانند بیماران صرعى به اشیاء چشم مى‏دوزد، گاهى به سرگیجه مبتلا مى‏شود گاه اندامهایش پرش مى‏کنند و اگر این بیمارى شدت پیدا کند به جنون مبدل خواهد شد.

«بیماران مالیخولیائى چند دسته‏اند»:

گروه اول: افرادى هستند که اکثرا گوشه‏گیرند و تنهائى را دوست دارند و از مردم کناره‏گیرى مى‏کنند و ماتم‏زده‏اند و فکر و خیال بد مى‏کنند و این بیمارى بیشتر در اثر تجمع رطوبات بلغمى در مراکز عصبى عارض مى‏شود و گاهى هم تجمع بعضى انگلها در دستگاه گوارش مانند آسکاریس یا کرم کدو سبب بروز چنین حالتى در انسان مى‏گردند که با دفع انگلها از بدن بیمارى هم بهبود حاصل مى‏کند اما در حالتى که مربوط به انگلهاى گوارشى نباشد باید به این بیماران به مدت چند روز منضج و مسهل‏هاى گرم مزاج داده شود، مانند پر سیاوشان، ریشه پوست گرفته شیرین بیان، زوفا، تخم کرفس، رازیانه را بجوشانند و روز اول یک لیوان صبح و یک لیوان عصر بخورند. روز دوم از سناى مکى و گل سرخ یا سولفات دو سود بعنوان مسهل استفاده کنند و این عمل مصرف منضج و مسهل‏هاى گرم مزاج را دو سه نوبت ادامه دهند تا اگر زبان بار دارد کشیده شود و تا حدودى تغییر حالت در بیمار بوجود آید.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 46

گروه دوم: از بیماران مالیخولیائى افرادى هستند که ضمن دارا بودن آثار و علائم مالیخولیا افرادى هستند غضبناک و خشمگین و بد کلام و پرخاشگر و بعضى از علائم غلبه صفرا در آنان مشاهده مى‏شود مانند زردى چشم، زردى بول، تلخى و خشکى دهان و کم‏خوابى.

به این افراد لازم است ابتدا منضج سرد مزاج مرطوب بدهند مانند بنفشه، عناب، تخم کاهو، تخم خشخاش، تخم خرفه، سپستان بجوشانند روز اول یک لیوان صبح و یک لیوان عصر بخورند و پس از منضج نرم‏کننده مسهل‏هاى صفراوى مانند فلوس یا هلیله زرد بخورند سپس حب بنفشه را با قدرى آب انار یا رب انار یا شربت سکنجبین بخورند و از مصرف غذاهاى صفراوى خوددارى کنند و زیر آفتاب کمتر بروند و به سر حرارت ندهند.

گروه سوم: افرادى هستند که ضمن وجود آثار و علائم بیمارى مالیخولیا در آنان آثار غلبه خون مشاهده مى‏شود و بعضى از ترکیبات مواد زائد در خون آنان افزایش یافته است. پزشکان سنتى ضمن تجویز داروهاى سرد مزاج باین افراد دستور مى‏داده‏اند که از سیاهرگ زیر ساعد یا سیاه‏رگ روى ساعد مقدارى خون گرفته شود و اگر در پشت گوش این افراد زالو انداخته شود در تقلیل یا بهبود بیمارى اثر قابل توجهى دارد از داروهائى که براى این بیماران تجویز مى‏شود ضمن منضج‏هاى سرد مزاج مغز میوه فلوس مى‏باشد که در آب داغ حل کرده و پس از سرد شدن صبح ناشتا خورده مى‏شود.

بیماریهاى مغز سر

هرگاه مغز که مرکز اعصاب و اعمال بدن است کلیه کارهاى خود را بطور صحیح و با نظم و ترتیب انجام دهد و از راه طبیعت خارج نشود چنین مغزى را سالم و بدون کم و کاست مى‏دانیم امّا اگر مغز کارهاى حیاتى خود را نتواند بطور طبیعى انجام دهد و در انجام وظائف او بى‏نظمى مشاهده شود باید دانست که اشکالى در کار مغز پیدا شده که باید به جستجوى آن پرداخت و چاره‏اندیشى نمود.

چند نمونه از چیزها یا عواملى که سبب ایجاد ناراحتى در مغز مى‏شود:

1- گاهى سردى مزاج مغز سبب آسیب رسانیدن به مغز مى‏شود.

2- گاه در اثر تجمع رطوبات در جرم مغز یا در پرده‏هاى اطراف آن ناراحتى‏هائى در مغز بوجود مى‏آید.

3- برخورد گرماى زیادتر از حد طبیعى یا برخورد سرماى زیادتر از حد طبیعى باعث ناراحتى مغز مى‏شوند.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 47

4- گاه در اثر مصرف داروهاى سمى یا مواد مخدر یا ترکیبات الکلى به مغز آسیب مى‏رسد.

5- گاه افزایش حرارت درونى مانند تب شدید باعث ناراحتى مغزى مى‏گردد.

6- گاهى افزایش بعضى ترکیبات و مواد زائد در خون سبب ناراحتى مغز مى‏گردند مانند افزایش ترکیبات صفراوى.

7- گاه مغز مورد هجوم میکروبها واقع مى‏شود و ایجاد بیمارى مى‏گردد که این بیماریها را عفونت مغز مى‏گویند.

8- وجود و افزایش مواد زائد در مراکز عصبى (مخ) سبب بروز بعضى بیماریها مانند شرارت، بدخلقى، کم شدن عقل و هوش و غیره مى‏شوند و اگر در این افراد ترس و وحشت هم وجود داشته باشد دلیل بر سرد مزاجى مغز است.

آسیب‏هائى که بمغز مى‏رسند گاه کل مغز را تحت تأثیر قرار مى‏دهند و گاهى روى قسمتى از مغز و روى بعضى مراکز اثر مى‏گذارند مثلا گاهى روى مرکز حس بینائى اثر مى‏گذارند که اگر آسیب شدید باشد حس بینائى را زایل مى‏کند و اگر شدید نباشد عوارضى از قبیل دوبینى، احساس حرکت دود یا شعله، یا حرکت حشرات در جلو چشم، پیدایش نقطه‏هاى سیاه در جلو چشم که وجود خارجى ندارند و غیره عارض مى‏گردد بهمین طریق ممکن است روى مرکز حواس دیگر اثر کنند و ایجاد ضایعه نمایند که فرد در این حالتها چیزهائى را مى‏شنود و احساس مى‏کند که وجود خارجى ندارند و غیر واقع مى‏باشند.

گاهى حرارت بطور مزمن بر مغز غالب مى‏شود این افراد متهوّر و خشمناک مى‏گردند در این افراد اختلال در عقل و شعور و افکارشان بوجود مى‏آید. ذهن آنان مشوّش مى‏شود و چیزهائى از ذهن آنان مى‏گذرد که ندیده و نشنیده است.

در افراد مبتلا به مالیخولیا که داراى ترس و وحشت مى‏باشند مصرف طباشیر گاهى براى آنان سودمند است این افراد اگر چند روز و روزى پنج گرم پودر طباشیر را با مقدارى سکنجبین میل نمایند ترس و وحشت آنان را زایل مى‏سازد.

مداوا- مالیخولیا در مراحل اولیه شروع بیمارى سهل العلاج است اما هر قدر که بیمارى کهنه‏تر مى‏شود مداواى آن بهمان نسبت سخت‏تر خواهد شد لکن به‏هرحال لازم است بیمار را همیشه شاد و شاداب و دلخوش نگهدارند صحبتهاى خنده‏آور و همنشینى با افراد شوخ و خنده‏رو براى او مفید است. ورزش‏هاى سبک و شاد با دوستان خوب و سرگرمیهاى فرح‏انگیز مانند گردش در باغ و صحرا و کوه و دشت و هواى مناسب که نه زیاد گرم باشد و نه زیاد سرد براى آنان مفید است در جائى که زندگى مى‏کند بهتر است هوایش قدرى مرطوب باشد. بکار بردن عطرهاى تند و تیز براى آنان مضر است لکن عطرهاى طبیعى و ملایم مانند عطر گل محمدى‏

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 48

براى آنان بسیار مفید مى‏باشد. در اتاقشان گلهاى زیبا و خوش‏بو قرار دهند. خوراکیهاى خوب و زودهضم بآنان بدهند. در حمام هم از آبهاى زیاد داغ و یا زیاد سرد استفاده نکنند. گاهگاه بدن آنان را قدرى مالش دهند. جماع حتى المقدور کمتر بکنند و از غذاهاى دیرهضم مانند باقلا، عدس، گوشت گاو و گوساله، غذاهاى زیاد شور یا زیاد ترش، کمتر بخورند امّا غذاهاى چرب و شیرین براى آنان مفید است. در مداوا با دارو از داروهاى مقوى قلب و اعصاب بیشتر استفاده شود. لکن لازم است ابتدا به تخلیه دستگاه گوارش بپردازند و از تنقیه‏هاى گرم مزاج هم مانند جوشانده مرزنگوش و غیره استفاده کنند تا روده‏ها خوب تخلیه شوند و بیمارى از مغز به پائین بیاید.

مالیدن روغن‏هاى مناسب بر سر و گرم و مرطوب نگهداشتن مغز سر و جمجمه بیمار و مالیدن جوشانده گرم برگ غار و پونه و مرزنگوش و بابونه و افسنطین بر سر بیمار براى او مفید است. ضمن تخلیه روده‏ها بوسیله تنقیه و منضج و مسهل‏هاى گرم مزاج باید از معاجین و شربتهاى مقوى قلب و اعصاب مانند معجون شیخ الرئیس و شربت بقراط و شربت زوفا استفاده گردد.

گاهى بیمارى مالیخولیا مزاجش گرم است در این صورت باید از منضج‏ها و مسهل‏هاى مقوى قلب و اعصاب امّا سرد مزاج و مرطوب استفاده شود و از داروهاى قلبى از صندل سفید استفاده شود.

قطرب (مالیخولیاى بهمنى)

نوعى مالیخولیا بنام مالیخولیاى بهمنى موجود است که این بیمارى معمولا در ماه دوم فصل زمستان عارض بعضى افراد مى‏شود این بیمارى تقریبا شبیه جنون است.

کسى که باین بیمارى مبتلا مى‏شود از هر موجود زنده‏اى متنفر است، معمولا به گورستان مى‏رود، روزها خود را از چشم مردم پنهان مى‏کند و شبها ظاهر مى‏شود، آرام و قرار ندارد و مرتب راه مى‏رود، معمولا بى‏آزار است، رنگ او زرد مى‏شود، زبان او معمولا خشک مى‏شود و عطش زیاد دارد و زخمهائى در ساق پاهایش پیدا مى‏شوند که معمولا سخت علاجند. بنظر اطباء سنتى این بیمارى از صفرا و سوداء (مواد زائد خون) مى‏باشد و ماه بهمن ماهى است که در آن صفرا و سودا بیشتر غلیان پیدا مى‏کنند.

براى مداواى مالیخولیاى بهمنى ابتدا لازم است متناسب با وضعیت بیمار مقدارى خون از او گرفته شود و از داروهائیکه صفرا و سوداء را از بدن آنان بیرون مى‏کند بآنان داده شود و شربتها و معاجین مقوى قلب و اعصاب اگر معتدل و سرد مزاج باشند براى آنان مفید است و اگر گرم مزاجش مصرف مى‏شود با غذاها یا داروهاى ملایم‏

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 49

تجویز شود بهتر است.

کابوس‏

کابوس نوعى بیمارى است که بر اثر غلبه خون یا تجمع بخارات در مغز بوجود مى‏آید، در حال استراحت کامل بخارات خون و دستگاه گوارش یکدفعه بسوى مغز بالا مى‏روند و در عالم خواب حالتى بانسان دست مى‏دهد که احساس مى‏کند شخص بسیار سنگینى روى او مى‏افتد و او را مى‏فشارد به‏طورى‏که نفسش تنگ مى‏شود و از صدا کردن و حرکت بازمیماند به‏طورى‏که نزدیک است که خفه شود و زمانى که بخارات از استیلاى به مغز دست بردارند شخص یک‏باره از خواب بلند مى‏شود و مانند کسى است که در اعماق آب دارد خفه مى‏شود و یکدفعه بیرون مى‏آید و نفس او تازه مى‏گردد براى مداواى این بیمارى لازم است اگر بیمارى از غلبه خون باشد از رگ روى ساعد (سیاهرگ) مقدارى خون گرفته شود ولى اگر کابوس از پرى و بخارات دستگاه گوارش باشد باید چند نوبت منفج و مسهل‏هاى قوى خورده شود تا بدن به کلى از اخلاط پاک گردد.

سکته‏

سکته در اثر پیدایش ناگهانى نواقصى در قلب یا در مراکز عصبى عارض مى‏گردد.

اگر این نواقص در قلب باشد سکته قلبى و اگر در مرکز عصبى باشد سکته مغزى نامیده مى‏شود. سکته مغزى معمولا در اثر انسداد عروق مغزى بوجود مى‏آید و گاه گرفتگى یا انسداد در بین نیست بلکه عوامل دیگرى سبب مى‏شوند که مغز از کار بازمیماند و ایجاد سکته مغزى مى‏شود.

سکته‏هاى قلبى بیشتر در اثر نرسیدن خون کافى به بافت عضلانى یا میوکارد قلب مى‏باشند و این امر بیشتر مربوط است به گرفتگى رگهاى قلب و گاهى هم در اثر تحریکات شدید عصبى ممکن است شوک شدیدى به قلب یا به مراکز عصبى وارد شود و همین امر سبب سکته قلبى یا مغزى گردد.

سکته ممکن است کامل یا ناقص باشد. سکته وقتى کامل باشد سبب مرگ انسان مى‏شود امّا هنگامى که ناقص باشد قسمتى از بدن را مى‏گیرد و ایجاد فلج مى‏کند.

اگر آسیب در طرف راست مغز باشد طرف چپ بدن فلج مى‏شود و اگر آسیب در طرف چپ مغز باشد طرف راست بدن فلج مى‏گردد این‏گونه فلج را فلج نیمه‏اى گویند

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 50

و معمولا در فلجهاى نیمه‏اى سر و گردن سالم مى‏ماند و ندرتا اتفاق مى‏افتد که یک نیمه کامل بدن را فلج درگیر نماید این را فلج کامل نیمه‏اى (فلج نیمه‏اى سر تا پا) گویند. گاهى هم سکته قسمت اعظم بدن را مى‏گیرد و مختصرى از بدن آزاد مى‏ماند.

وقتى کسى دچار سکته ناقص گردد ابتدا لازم است به تخلیه دستگاه گوارش او بپردازیم. شیخ الرئیس ابن سینا معتقدند که به افراد سکته‏زده تا مدت چهار روز از داروهاى تقویت‏کننده و غذاهاى تقویت‏کننده داده نشود و از داروهاى ملایم و غذاهاى ملایم و زودهضم استفاده شود و از روز چهارم یا هفتم ببعد از داروهاى مقوى و غذاهاى مقوى استفاده گردد. روزهاى اول باید غذاهاى زودهضم به بیمار داده شود. بعنوان منضج یا داروى نرم‏کننده مزاج مى‏توان از پر سیاوشان، ریشه پوست گرفته شده شیرین‏بیان، تخم کرفس، رازیانه، مرزنگوش، انسیون، عاقرقرحا و بادیان و امثالهم استفاده نمود به‏طورى‏که از مجموع یا چند عدد از این گیاهان را گرفته و بجوشانند صاف کنند از آب صاف شده یک لیوان صبح و یک لیوان عصر به بیمار بدهند و اگر از روز چهارم بیمارى به بعد باشد مى‏توانند یک روز در میان از این داروى نرم‏کننده یا منضج و یک روز در میان هم به بیمار مسهل بدهند و از داروهاى ضمادى مانند روغن‏هاى گرم مزاج چون روغن مومیاى مکى براى مالش دادن بدن استفاده کنند بعلاوه خوردن روزانه یک حبه مومیاى مکى اصل با قدرى جوشانده مرزنگوش براى بیمار مفید است و از شربتها و معاجین تقویت‏کننده مانند شربت بقراط و شربت صندل و شربت زوفا و معجون شیخ الرئیس برابر دستور مربوطه به نحوه مصرف آنها استفاده شود و ضمادى‏ها بهتر است که گرم مزاج و مرطوب‏کننده باشند لازم به ذکر است که براى اکثر بیمارانى که به سکته‏هاى مغزى دچار شده‏اند داروهاى عطسه‏آور هم مفید مى‏باشد باستثناء آنان که در اثر ضربه فیزیکى یا پاره شدن مویرگها مغزى باین بیمارى مبتلا گردیده باشند. بعلاوه متناسب با موقعیت بیمار لازم است که بیمار حرکات ورزشى مناسب هم داشته باشند.

افرادى که بدنشان براى سکته آمادگى بیشتر دارد

1- افرادى که بطور درازمدت از داروهاى شیمیائى استفاده مى‏کنند مانند داروهاى دیابت، افسردگى، فشار خون، بعضى داروهاى قلبى ...

2- افراد چاق و کم‏تحرک‏

3- افراد داراى فشار خون بالاتر از حال طبیعى‏

4- افرادى که گرفتاریهاى روحى و روانى دارند یا گرفتاریهاى زندگى آنان از حد توان آنان بیشتر است‏

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 51

دواها و غذاهاى مفید براى بیمار سکته‏اى‏

بیمار سکته‏اى باید از غذاهاى آبکى حتى المقدور بپرهیزد و غذاها و دواهائى باید مصرف کند که خشکى‏آورند و باعث افزایش رطوبات مغز نشوند بخصوص سعى شود که در غذاى او سرکه وارد نشود که زیان‏آورترین چیزها براى بیمار سکته‏اى است تنقیه از داروهاى گرم مزاج مانند آب ترپ با روغن‏هاى گرم مزاج براى او مفید است داروهاى ضمادى سرخ‏کننده عضو که باعث باز شدن رگها و گردش خون بیشترى در اندام مى‏شوند مانند پیاز عنصل، روغن نرگس، روغن سوسن، روغن سیر، روغن خردل، روغن فلفل و همچنین وارد شدن در آبهاى گرم معدنى و مالش بدن در این آبها براى بیمار سکته‏اى بسیار سودمند است.

از داروهاى مفید براى فلج سکته‏اى انجدان رومى است که مى‏توان بصورت خوراکى و ضمادى از آن استفاده نمود. معجون‏هاى گرم و خشک که براى بیمار اثر مسهلى هم داشته باشند، اگر معده ناراحتى نداشته باشد مفیداند و مى‏توانند روزانه مقدارى معجون مسهلى را با قدرى فلفل بخورند و مدتى ادامه دهند، کندبیدستر، استرک، گور گیاه از داروهاى مفید براى این بیمارى مى‏باشد ضمنا روغن‏هائى که بصورت ضمادى از آنها استفاده مى‏شود نباید خیلى زیاد داغ کنند بلکه گرماى ملایمى داشته باشند بهتر است.

چیزهایى که براى اعصاب مفیدند:

1- شربت‏هاى تقویت‏کننده اعصاب مانند شربت سوسن زرد، کندبیدشتر، دانه داخل میوه صنوبر، شربت بقراط، معجون شیخ الرئیس، شربت صندل، شربت بهار نارنج ...

2- مغز بریان‏شده خرگوش وحشى، آب باران (ابتدا باید حدود 15 دقیقه باران ریخته شود تا گرد و غبار هوا را با خود بزمین بیاورد بعد از باران مى‏شود براى خوردن جمع‏آورى نمود)

3- اسطوخودوس (گل اسطوخودوس را پودر کنند و روزانه حدود یک درم حدود 4 گرم از پودر حاصل را با قدرى شربت عسل بخورند)

4- ورزشهاى متعادل و فرح‏انگیز و سرگرمى‏هاى نشاطآور.

5- استشمام عطرهاى ملایم مانند عطر گل سرخ و عطر گیاهان معطر دیگر امّا عطرهاى تحریک‏کننده که از ترکیبات شیمیائى تهیه مى‏شوند معمولا مخرب اعصاب مى‏باشند.

6- غذاهاى زود هضم و معتدل المزاج.

7- گاهى ضماد روغن‏هاى گرم و تقویت‏کننده بر سر.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 52

چیزهایى که براى اعصاب مضرند

1- زیاده‏روى در جماع‏

2- استمناء بطور غیر طبیعى، این عمل مخرب اعصاب و قلب و قواى بینائى مى‏باشد

3- خواب با شکم پر

4- نوشیدن آب یخ بسیار سرد

5- خوردن مشروبات الکلى‏

6- خوردن غذاهاى زیاد ترش بخصوص براى افراد سرد مزاج‏

7- خوردن شربتهاى بسیار شیرین از شکر براى افراد گرم مزاج‏

8- خوردن غذاهاى نفّاخ مانند پیاز خام و کلم‏پیچ و کلم قمرى و هر غذائى که نفخ شدید در دستگاه گوارش ایجاد کند.

9- خون گرفتن از افرادى که خون اضافى در بدن ندارند

10- فشارهاى زیاد زندگى و گرفتاریهاى روحى روانى و فشار کار زیادتر از حد توان انسان‏

11- خوردن غذاها و داروهائیکه سبب یبوست و تنبلى دستگاه گوارش مى‏گردند مانند قهوه و چائى غلیظ

12- شوک‏هاى عصبى مانند ترس و وحشت بخصوص اگر تکرار داشته باشند.[3]

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى ؛ ص331

جوز سرو:

میوه درخت سرو را اصطلاحا جوز سرو گفته‏اند. از این دارو هم بصورت خوراکى و هم بصورت ضمادى استفاده مى‏شود. طبیعت آن سرد و خشک است. از این دارو براى خونریزى‏هاى داخلى استفاده مى‏شود. در افرادى که کندى ذهن دارند لکن مزاج آنان گرم و تر است استفاده از این دارو ذهن آنان را قوى و هوش و حافظه را زیاد مى‏کند. براى افرادى که سرفه‏هاى مزمن گرم و بلغمى دارند مفید است. افرادى که سردرد سرد مزاج دارند اگر پودر دانه سرو را با گلاب و عسل درهم آمیخته به پیشانى و شقیقه ها بمالند درد را تسکین مى‏دهد پزشکان سنتى براى از بین بردن گوشت اضافى موجود در بینى (پولیب) میوه درخت سرو را با انجیر مى‏کوبیده و روى پارچه‏اى که بصورت فتیله‏اى درآورده مى‏ریخته‏اند و طورى در بینى مى‏گذاشته‏اند که پودر مذکور در روى گوشت اضافى قرار بگیرد اکثر مواقع پولیب را مى‏خورده و از بین مى‏برده است و اگر یک نوبت از این دارو و یک نوبت دیگر پودر زاج سفید روى پولیب بپاشند یا بطریق فوق بگذارند نتیجه عمل مطلوب‏تر خواهد شد. مقدار خوراک از این میوه درخت سرو براى افراد بالغ هر نوبت دو گرم مى‏باشد و اگر بجوشانند و از آب صاف‏شده بخورند تا 5 گرم را مى‏توان استفاده نمود. اگر در خوردن این دارو زیاده‏روى شود بدن را ضعیف و رنگ رخساره را زرد مى‏کند و افرادى که در خوردن این دارو زیاده‏روى کرده‏اند باید براى خنثى کردن اثر سوء آن عسل را با روغن بادام شیرین بخورند.[4]